بررسی تذکره تحفه سامی

دوره صفوی از مهمترین دوره های تذکره نویسی پس از نهضت تاریخ نویسی در سال های پایانی دوره تیموریان است. علاقه و اشتیاقی که در شاعران داخل ایران و مقیم هند در زمینه تالیف تذکی وجود داشت، در دوره بعد از آن با شدت بیشتری ادامه یافت به طوری که کتاب های گوناگونی در این باب تصنیف و تالیف گردید. تذکره (ذو القدری، 1385: ذیل واژه "تذکره" ) به کتابی گفته می شود که در شرح احوال و معرفی آثار شعراء، نویسندگان، هنرمندان و... نوشته شده است . کلمه تذکره تا پیش از قرن 9 ه ق و دوره صفویه به معنای لغوی آن یادآوری و پند دادن (نقوی، 1343:ص 5و6) در اولین و دومین تذکره فارسی تذکره اولیاء عطار (معین، 1345: ذیل واژه "تذکره اولیاء"، ج5) و تذکره خواجه نصیر الدین طوسی (نقوی،1343:ص3) به کار رفته است و بعد از آن برای اولین بار به مفهوم اصطلاحی آن یعنی شرح احوال شعرا و یادگاردر تذکره دولتشاه سمرقندی (نقوی، 1343:5و6) استفاده شده است. اهمیت و رواج تذکره نویسی در این دوران و آغاز سیر صعودی آن از قرن نهم تا قرن چهاردهم، نگارنده را بر این داشت که به بررسی یکی از تذکره های این دوره یعنی، کتاب پر ارزش "تحفه سامی" از ابو النصر سام میرزا متخلص به "سامی" پسر شاه اسمعیل اول- که به سال 957 ه ق تالیف شده است، بپردازد ویژگی خاص نثر و نظم تحفه سامی و آگاهی های که پس از مطالعه آن در تمامی زمینه های ادبی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و جغرافیایی و... به خواننده دست می دهد و اینکه سام میرزا شاهزاده ای ادیب، شاعر، نویسنده، مورخ و عالم و هنرمند و دارای خصایص اخلاقی حمیده و پاکدامنی و عفت کلام و پایبند به درستی و راستگویی است، خواننده را از آن آگاهی ها مطمئن و راضی می سازد، ضمن اینکه با مقایسه تمامی این ویژگی های تحفه سامی با دیگر منابع و شواهد مکتوب می توان به تاریخی موثق از زندگینامه 722 تن از شاعران عهد صفوی همراه با تمام خصوصیت های شخصیتی و مهارت های ادبی، نویسندگی و شاعری و شرایط و سبک زندگی آنان پی برد.